عکسی از زیبایی واقعی دختران دوران قاجار؛ سیبیل‌های درباری را دور بریزید
اغلب تصورات درباره زیبایی زنان قاجار بر پایه عکس‌های متعدد به‌جامانده از دربار این دوره شکل گرفته است. زنانی با اندام پر، ابروهای پرپشت و سبیل‌هایی مردانه که از نگاه امروزی شاید چندان با معیارهای زیبایی زنانه تطابق نداشته باشد. تعدد این عکس‌ها نشان می‌دهد که این نوع زیبایی‌شناسی به‌ویژه در طبقات بالای جامعه و دربار قاجار پذیرفته و محبوب بوده، اما هیچ سند قطعی وجود ندارد که این معیارها در میان اقشار پایین جامعه نیز فراگیر و یکدست بوده باشد؛ هرچند نمی‌توان اثرگذاری جریان غالب درباری بر فرهنگ عمومی را به‌کلی انکار کرد.
به گزارش مجله کژمژ؛ ورود دوربین عکاسی به ایران و تلاش عکاسانی چون آنتوان سوروگین باعث شد نگاه تازه‌ای به واقعیت‌های زندگی اجتماعی، چهره‌ها و زیبایی زنان عادی جامعه ثبت شود. سوروگین برای نخستین‌بار مجال نمایش چهره مردمی را فراهم کرد که تا پیش از آن، نامشان در متون تاریخی جایی نداشت. عکس‌های او، از زنانی با ظاهر ساده و طبیعی، تصویری واقعی‌تر از زیبایی در عصر قاجار ارائه داد؛ تصویری که الزاماً منطبق بر چارچوب‌های رایج درباری نبود.
برای نمونه، عکسی از یک دختر درویش در اوایل قرن بیستم نشان‌دهنده زیبایی طبیعی و متفاوت اوست. این چهره، در تضاد کامل با تصور کلیشه‌ای ما از زنان قاجار، ظرافت و سادگی متمایز را بازنمایی می‌کند و تفسیر واحد و کلیشه‌ای از زیبایی را به چالش می‌کشد.
اما اگر نگاه تطبیقی به معیارهای زیبایی گذشته و امروز بیندازیم، متوجه یک حقیقت جالب می‌شویم: زیبایی، پدیده‌ای مطلق و ثابت نیست، بلکه بازتابی از ارزش‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی هر دوره است. در دوران قاجار، فزونی وزن، ابروی پرپشت و حتی سبیل نشانه سلامت، قدرت باروری، تمکن مالی یا وجهه طبقاتی بود. اما در جامعه مدرن و به‌ویژه فرهنگ غالب شبکه‌های اجتماعی امروز، معیارها دگرگون شده‌اند: اندامی لاغر، ابروهای تمیز و آرایش‌شده، پوستی صاف، بینی کوچک و لب‌های برجسته در صدر استانداردهای زیبایی قرار گرفته‌اند. رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی با تولید و بازتولید این تصاویر، سلیقه عمومی را بیش از هر زمان دیگری یکدست و جهانی کرده‌اند.
برخلاف عکس‌های قاجاری که نمایشگر واقعیت اجتماعی‌اند، تصاویر امروزی در شبکه‌های اجتماعی اغلب دستکاری‌شده، فیلترشده و ساخته دست الگوریتم‌ها هستند. در حالی که زیبایی طبیعی و تنوع چهره‌ها در عکس‌های تاریخی سوروگین هنوز تحسین‌برانگیز است، امروز فشارها و انتظارات اجتماعی برای شبیه‌شدن به الگوهای غیرواقعی زیبایی، سلامت روان میلیون‌ها زن و دختر جوان را تهدید می‌کند.
در نتیجه، بررسی معیارهای زیبایی زنان قاجار نه فقط از منظر تاریخی، بلکه به‌عنوان آیینه‌ای برای نقد و فهم فرهنگ بدن در عصر دیجیتال ارزشمند است. فهم این تفاوت‌ها می‌تواند به ما کمک کند به ذات نسبی و متغیر زیبایی انسانی پی ببریم و به پذیرش تنوع و اصالت چهره‌ها در هر عصری برسیم.